کشور روسیه که با نام فدراسیون روسیه مطرح می شود به حدی بزرگ است که از غربی ترین نقطه این کشور تا شرقی ترین نقطه ان حدود 9 ساعت اختلاف زمان است و همچنین یکی از کشورهای پر جمعیت دنیاست.
روسیه با 14 کشور آسیایی و اروپایی مرز زمینی مشترک دارد و همین باعث شده بیش از 160 فرهنگ مختلف در این کشور تاریخی وجود داشته باشد همچنین این کشور دارای اقلیم اغلبا سرد و منحصر به فردی می باشد.
ذخایر عظیم نفت و گاز، در کنار جاذبه های فراوان توریستی و دارا بودن صنعت های مختلف، اقتصاد بزرگ و قدرتمندی را برای روسیه شکل داده و به همین واسطه یکی از 5 عضو دائم شورا امنیت در سازمان ملل است.
تمام این ویژگی ها در کنار سیستم آموزشی خیلی خوب، باعث شده تا پناهجویان، روسیه را بعنوان مقصدی مناسب و قابل دسترس برای خود و خانواده خود ببینند.
فعالان حقوق بشر جنبه‌های منفی قانون پناهندگان روسیه را بررسی میکنند. از مهمترین نگرانی آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
ناظران دریافتند که این یک اقدام شدید از سمت دولت روسیه است که در صورت عدم موفقیت پناهجو و رد دخواست وی ،متقاضی باید ظرف مدت 24 ساعت از کشور خارج شود.
سازمان های حقوق بشری با توجه به شرایط موجود در مراکز مختلف بازداشت، در جایی که پناهجویان ثبت نام نشده و محروم قرار دارند ، نگران هستند. به گفته یکی از متخصصان بازداشتگاه ها در روسیه ، این بازداشت گاها تفاوت چندانی با زندان های این کشور ندارد. به عنوان مثال ، ویژگی های یک مرکز بازداشت در سن پترزبورگ ، شامل دو متر مربع فضا برای هر شخص ، محروم شدن دائمی از دنیای بیرونی و یک پیاده روی 20 دقیقه ای در روز است.علاوه بر این ، هیچ سیستم رسمی برای بررسی مستقل تصمیم وزارت امور داخله در مورد بازداشت افراد وجود ندارد و محدودیت خاصی در مورد مدت زمان بازداشت یک فرد وجود ندارد. بنابراین ، اگر فردی در مورد انکار پناهندگی خود درخواست تجدیدنظر کند ، در طول مدت بررسی در خواست تجدید نظر بازداشت خواهد بود.
در همین رابطه هیچ ماده ی روشن و واضحی وجود ندارد که بتواند این تصمیم را لغو کند.
مطابق ماده 4.1 قانون مهاجرت روسیه، یک پناهجو که به طور غیرقانونی وارد فدراسیون روسیه می شود باید ظرف 24 ساعت درخواست خود را به وزارت کشور بخش (وزارت امور داخله) ارائه دهد، در همین رابطه طبق یک بررسی جهانی در مورد پناهندگان در سال 2002 ، اکثر برنامه هایی که به دفاتر منطقه ای وزارت امور داخله ارسال شده اند از افراد خارجی هستند که به طور غیرقانونی وارد شده اند، در حالی که یک فرد نمی تواند به دلیل ورود غیرقانونی به روسیه به منظور درخواست پناهندگی بازداشت شود ، اما قانون مجازات به دولت اجازه می دهد تا مهاجران غیرقانونی از جمله پناهجویانی را که درسیستم مهاجرتی ثبت نشده را زندانی کند.(به محض ورود پناهجو باید به نزدیک ترین نمایندگی وزارت داخله ظرف 24 ساعت مراجعه کند).
لذا در این درخواست ، پناهجو باید به طور مفصل اوضاع وطن خود را توضیح دهد و اینکه چرا باید پناهندگی بگیرد. در صورتیکه پناهجو ثبت نام کرده و درخواست خود را به وزارت امور داخله ارسال کند ، فرد می تواند در یک مرکز اسکان موقت بماند یا تا زمان تعیین وضعیتش مکان دیگری را برای زندگی پیدا کند.
طبق ماده 4.6 ، پس از دریافت درخواست ، مقامات روسیه باید برای پناهجویان گواهی صادر کنند،و بعد از آن تعیین وضعیت پناهندگان را انجام دهند،این فرایند بررسی، ممکن است تا یک سال به طول بیانجامد.
ابتدا سازمان(FMS) پذيرش ادعاي پناهجو را ارزيابی می كند و در صورت قابل قبول بودن پرونده، فرد را در مورد مزايایی که به او تعلق خواهد گرفت را مورد برسی دقیق قرار میدهند. در همین رابطه در قانون ذکر شده است كه این تعیین باید براساس مصاحبه ، تكمیل پرسشنامه و امتحان باشد.
اگر درخواست اعتباراطلاعات ارائه شده توسط پناه جو رد شود و متقاضی به دادگاههای تجدیدنظرروسیه مراجعه نکند ، در اینصورت فرد از قانون پناهندگان مستثنی می شود و اداره گذرنامه و ثبت ویزا وزارت امور داخله ، بلافاصله روند اخراج فرد را آغاز می کند. اگر فرد در یک بازه زمانی مشخص شده که معمولاً شش ماه می باشد از کشور روسیه خارج نشود ، وزارتخانه می تواند فرد را بازداشت نماید.
با این حال قانون به سازمان(FMS) این اجازه را می دهد تا پناهندگی موقت را به افرادی که به دلایل بشردوستانه نمی توانند اخراج شوند ، اعطا کند. این مفهوم "عدم بازگشت" یا صریحاً ممنوعیت اخراج پناهنده به منطقه ای که ممکن است او دوباره در معرض آزار و اذیت قرار بگیرد ، در کنوانسیون 1951 به خوبی مستند شده است، اما در قانون روسیه به صراحت بیان نشده است.
(قانون روسیه برای عدم بازگرداندن پناهجویان به کشور مبدا و ارائه پناهندگی موقت برای کسانی است که ممکن است دوباره در معرض آزار و اذیت قرار گیرند).
اگر مشخص شود که متقاضی یک پناهنده قانونی است ، توسط (FMS) به وی پناهندگی داده می شود.از اینرو حق دریافت مدارک مسافرتی و کارت شناسایی توسط فرد پناهنده بلافاصله بررسی می شود. با این وجود ، باید توجه داشت كه وضعیت پناهندگی فقط به صورت موقت اعطا می شود. طبق ماده 7.9 ، وضعیت پناهندگی حداکثر تا سه سال امکان پذیر است و پس از آن باید سالانه تمدید شود. پس از اعلام مقام پناهندگی توسط مقامات روسیه ، این پناهنده می تواند تابعیت روسیه را درخواست کند.
در طی کل مراحل ، پناهجو باید گواهی ثبت نام در پلیس به نام "پروپیسکا"که یک الزام برای همه شهروندان روسی است را بگیرد. در صورت عدم ثبت نام ، به طورمعمول اینکار منجر به جریمه و دستگیری های متعدد می شود ، که در نهایت می تواند بر توانایی پناهجویان برای دستیابی به وضعیت "پناهندگی" تأثیر بگذارد زیرا (FMS)می تواند فرد را در صورت ارتکاب هرجرمی حتی جرائم جزئی ، پناهجو را از روسیه خارج کند.
سازمان ارائه نمایندگی قانونی به پناهندگان
کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد و کمیته کمکهای مدنی مشاوره حقوقی را برای پناهندگان و مهاجران اجباری ارائه می دهند و میان پناهندگان و مقامات میانجیگری می کنند .بدینوسیله از پناهندگان در دادگاه دفاع می کنند و از حقوق پناهندگان در امور مسکن و کار دفاع می کنند. در رابطه با این وظایف ، هر دو سازمان با کلیه سازمانهایی که با مشکلات پناهندگان روبرو هستند از قبیل سرویس مهاجرت فدرال ، خدمات مهاجرت منطقه ای و کمیسیون پناهندگان تواما تماس مداوم دارند.
کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد و کمیته کمکهای مدنی به طور مستقیم با افرادی که آنها را شایسته وضعیت "پناهندگی" می دانند کار می کنند (یعنی پناهندگان تحت نظارت سازمان ملل،هرچند که این مقام توسط مقامات روسی به رسمیت شناخته نشده است) و به آنها کمک می کنند تا به مطلوب ترین نتیجه برای پناهندگی برسند.
در برخی موارد ، اوضاع در وطن پناهنده بهتر می شود و ترس از آزار و اذیت هنگام بازگشت، دیگر مسئله مهم یا بلند مدت نیست. با این وجود ، صدور ویزای خروج توسط مقامات روسی همچنان مانعی برای تأخیر در روند بازگشت مجدد است. کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد به فرد کمک می کند تا بهترین راه بازگشت به خانه را تعیین کند. مقامات روسی با کمک کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل ویزای اعزام یک بار (که کمتر از یک هفته طول بکشد) ارائه می دهد که این برخلاف ویزای خروج می باشد که بطور معمول برای کلیه افرادی که از روسیه خارج می شوند (که ممکن است چندین ماه طول بکشد) اعمال خواهد شد.
طبق قانون پناهندگی ، پناهندگان به رسمیت شناخته شده دولت، می توانند درخواست تابعیت کنند. با وجود این ، موانع قانونی قابل توجهی برای کسب شهروندی آنها به دلیل وجود سیستم ثبت نام محدود ، که به اثبات درآمد کافی نیاز دارد ، وجود دارد. ادغام محلی اگرچه به طور معمول مطلوب است اما برای اکثر پناهجویان یک هدف غیر واقعی است زیرا دولت روسیه پناهندگان اجباری سازمان ملل را به رسمیت نمی شناسد.
متداول ترین راه حل برای پناهندگان شناخته شده سازمان ملل ،اسکان مجدد است. با توجه به ظرفیت حفاظت ناکافی ، اسکان مجدد همچنان مناسب ترین گزینه برای پناهندگان اجباری سازمان ملل است. تخمین زده می شود که هزاران پناهنده مجاز به سازمان ملل در روسیه وجود دارند که پنج سال یا بیشتر در سیستم پناهندگی روسیه بوده اند. به ویژه برای این افراد ، اسکان مجدد به کشورهای اروپای غربی و آمریکای شمالی بسیار مطلوب است - جایی که آنها واقعاً می توانند مستقر شوند. کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد با دفاتر مهاجرت این کشورها همکاری می کند و تلاش می کند تا این پناهندگان اجباری را به خانه بفرستند.
شرایط پناهجویان در روسیه به طور کلی بسیار ضعیف است. پناهجویان در روسیه به طور معمول برای تصمیم گیری از(FMS) باید سالها صبر کنند. در طی این مدت ، آنها معمولاً بدون اسناد حقوقی مناسب زندگی می کنند - پیدا کردن شغلی در خارج از بازارهای مواد غذایی محلی برای آنها تقریبا غیرممکن است. به گفته سازمان ملل متحد ، تا زمانی که فرد متقاضی، توسط دولت به عنوان پناهنده شناخته نشود ، پناهجویان نمی توانند از حقوقی مانند اشتغال قانونی ، مراقبت های بهداشتی ، کمک به مسکن و مزایای اجتماعی برخوردار شوند و حتی حق ثبت نام ازدواج و زایمان را نیز دارند.